«Βράχοι καλόγεροι με κρύα μαλλιά
Κόβουνε σιωπηλοί της ἐρημιάς τον άρτο».
Οδυσσέας Ελύτης*

Στο κλίμα μιας αδρής ποιητικής γραφής κινείται η ζωγραφική της Ντένης Θεοχαράκη, ένα κλίμα που τόσο εύγλωττα –σαν δημοτικό τραγούδι – εκφράζει ο υπερρεαλιστικός στίχος του Οδυσσέα Ελύτη.
Οι βράχοι, η ερημιά, η σιωπή, ποιητικές εικόνες μεγάλης γλωσσικής πυκνότητας στον Ελύτη, γίνονται εδώ, στην έκφραση της Ντένης Θεοχαράκη, εικαστικές φόρμες από ένα προσωπικό λεξιλόγιο που λυρικά καταγράφει μια νέα αισθητική εικονογραφία της γης, μια τοπιογραφία του αρχέγονου και του πρωταρχικού, μια μορφολογία ενός άγονου, άγριου, αλλά παρ’ όλα αυτά κατοικημένου εδάφους.

Τρεις βράχοι λίγα καμένα πεύκα κι’ ένα ρημοκλήσι
καί πάρα πάνω
το ίδιο τοπίο αντιγραμμένο ξαναρχίζει·
τρεις βράχοι σε σχήμα πύλης, σκουριασμένοι
λίγα καμένα πεύκα, μαύρα και κίτρινα
κι ένα τετράγωνο σπιτάκι θαμμένο στον ασβέστη·
καί πάρα πάνω ακόμη πολλές φορές
το ίδιο τοπίο ξαναρχίζει κλιμακωτά
ως τον ορίζοντα ως τον ουρανό που βασιλεύει.
Γιώργος Σεφέρης**

Η ποίηση συνοδεύει και συνοδεύεται από τις εικόνες.
Στην αναζήτηση των δομικών σχημάτων και μορφών η Ντένη Θεοχαράκη αφήνεται να οδηγηθεί από το ίδιο της το υλικό, το λιτό κάρβουνο και το μαυρόασπρο χρώμα, αυτοσχεδιάζοντας με συνθετική τόλμη και εκφραστική ελευθερία.

Το ελεύθερο παιχνίδι και ο δυναμισμός της γραμμής, οι ζωντανές χειρονομίες, αλλά και η αυστηρότητα της δομής δημιουργούν μια ευκίνητη, ζωηρή και ευέλικτη ζωγραφική επιφάνεια. γραμμές, στίγματα, κηλίδες, σφιχτά και χαλαρά περιγράμματα, φώτα και σκιές πλάθουν πάνω στους όγκους αυτής της βραχώδους φόρμας εικαστικά πεδία έντονης ενέργειας και μεστής ζωγραφικής ύλης.

Μέσα σ’ αυτήν την αδρή καλλιγραφία των όγκων αναδύονται οι ανθρώπινες κατοικίες σε απόλυτη συνταύτιση με το περιβάλλον τους. Σ’ αυτό το ακατέργαστο ανοδικό σπιράλ της αρχιτεκτονικής δομής, σ’ αυτές τις διαβρωμένες δωρικές στήλες η ανθρώπινη παρουσία, η ανθρώπινη κατοίκηση και η φύση γίνονται ένα.

Η αναζήτηση μιας «άλλης αλήθειας» και η διασφάλιση της ελευθερίας τους έκανε τους ανθρώπους να κυνηγάνε πάντα το υψηλό και το υπερβατικό. Είτε μεταφορικά είτε κυριολεκτικά.
Αποτυπώνοντας την αίσθηση μιας λαξεμένης γλυπτικής φόρμας, οι πέτρινοι αυτοί κάθετοι όγκοι θυμίζουν μοναστήρια που μετεωρίζονται στον ουρανό μαζί με καλύβες χτισμένες από διαθέσιμα υλικά –χώμα, πέτρα, ξύλα–, αρπαγμένες και φωτισμένες στα βράχια με την ακλόνητη στερεότητα της ανάγκης για επιβίωση.

Και μαζί φέρνουν στον νου μια μεγαλιθική αρχιτεκτονική, πρωτόγονα κτίσματα πλασμένα από κοινότητες ανθρώπων. από ανθρώπους που έχουν γίνει ένα με τον χώρο τους, αυτοί και οι ζωές τους, κάτι σαν γιγάντιες τοτεμικές μορφές που δεσπόζουν στης ερημιάς τους κάμπους. Και μοιάζουν σαν ακατέργαστοι κορμοί αιωνόβιων δέντρων που παρ’ όλη τη φθορά του χρόνου –
κι ίσως εξαιτίας αυτής της φθοράς– έχουν διαφυλάξει μια πολύτιμη ύλη ζωής, τους μικρόκοσμους μιας αρχετυπικής αρμονίας των στοιχείων της φύσης, ανθρώπινες κοινότητες που έχουν μες στους αιώνες μεταλλαχτεί σε φυσικά φαινόμενα.

Αυτά τα φυσικά φαινόμενα, οι σταλαγμίτες από ανθρώπινη ζωή και πέτρα, είναι στη ζωγραφική της Ντένης Θεοχαράκη ένας εικαστικός στοχασμός πάνω στα μοτίβα και το πνεύμα εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών, ένας κρυφός και φανερός διάλογος με την ασιατική τέχνη, τον διαλογισμό και την αισθητική σκέψη της Ανατολής.

Όπως εκεί, έτσι και εδώ δεν έχουμε ούτε τη ρεαλιστική αντιγραφή της φύσης ούτε απλώς μια αφαιρετική της εκδοχή, αλλά την ποιητική της μεταφορά, ένα εμπνευσμένο ισοδύναμο της οπτικής συγκίνησης.
Αυτά τα σκληρά βράχια με τους επαναλαμβανόμενους ρυθμούς και φόρμες προς τον ουρανό, τη σπειροειδή σύνθεση των όγκων, παραπέμπουν ασυνείδητα και στις δομές των ιερών θρησκευτικών κειμένων της ανατολικής λατρείας. μέσα από τη διαρκή επανάληψη των εδαφίων επιτυγχάνεται μια βαθιά ψυχική υποβολή, ο διαλογισμός και η ψυχική–πνευματική υπέρβαση.

Η φύση δεν αντιγράφεται, δεν αναπαρίσταται εικονογραφικά, αλλά ούτε στέκεται σαν αφορμή για μια απλοϊκή διακοσμητική καλλιγραφία. «Η ακρίβεια δεν είναι η αλήθεια», έλεγε ο Matisse, κι αυτό εδώ έχει την ισχύ του. Η συγκινησιακή ένταση στη ζωγραφική της Ντένης Θεοχαράκη είναι αυτή που απο-δομεί και ανα-δομεί τη φύση και αναζητά την αλήθεια μιας «άλλης» ακρίβειας, αναζητά μορφές αποδεσμευμένες από την αναπαράσταση, αλλά δεσμευμένες από την ευαισθησία, την εκφραστική δύναμη, τη λυρική έμπνευση και το ανήσυχο πνεύμα του δημιουργού.

* Απόσπασμα από το ποίημα «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας»

** Στροφή από το ποίημα «Μποτίλια στο πέλαγος»